JavaScript Dizi (Array) Veri Tipi

JavaScript, modern web geliştirme dünyasında en çok tercih edilen dillerden biri olarak karşımıza çıkar. Gerek ön yüz (frontend) gerekse arka yüz (backend) uygulamalarında geniş bir kullanım alanı olan JavaScript, veri işleme konusunda da oldukça esnek bir yapı sunar. Bu esnekliğin en önemli parçalarından biri olan diziler (arrays), birden fazla değeri tek bir yapı altında yönetebilmemizi sağlar. Bu yazıda, JavaScript dilinde dizi veri tipiyle çalışmanın temellerini, ileri seviye kullanım örneklerini, pratik yöntemleri ve püf noktalarını detaylı ve örnekli biçimde ele alacağız.

Dizi (Array) Nedir?

JavaScript dizileri, birden çok veriyi tek bir değişkende saklamamıza olanak tanır. Dizi, içerdiği her bir değeri sırasıyla indeksler. Bu indeksler sıfırdan başlayarak artar. Diziler, farklı veri tiplerinden elemanlar içerebilir: string, number, boolean, object ve hatta başka diziler bile olabilir.

let karisikDizi = ["Merhaba", 42, true, null, [1, 2, 3]];

Yukarıdaki örnekte karisikDizi adlı dizi, içinde farklı türde veriler barındırmaktadır. Bu esneklik, dizileri oldukça güçlü bir yapı haline getirir.

Dizi Oluşturma Yöntemleri

1. Köşeli Parantez ile

let meyveler = ["elma", "armut", "muz"];

2. Array Constructor ile

let sayilar = new Array(10, 20, 30);

Ancak bu yöntem daha az kullanılır çünkü new Array(5) gibi bir kullanım, içinde 5 undefined eleman bulunan bir dizi oluşturur.

3. Boş Dizi Tanımlamak

let bosDizi = [];

Bu diziye sonradan elemanlar eklenebilir.

Dizi Elemanlarına Erişim

Dizideki her eleman, sırasıyla 0’dan başlayan indekslerle tutulur.

let isimler = ["Ali", "Ayşe", "Mehmet"];
console.log(isimler[0]); // Ali
console.log(isimler[2]); // Mehmet

Dizi Elemanlarını Güncellemek

Bir dizinin herhangi bir indeksindeki değeri değiştirmek mümkündür:

let yaslar = [25, 30, 35];
yaslar[1] = 31;
console.log(yaslar); // [25, 31, 35]

Diziye Eleman Eklemek

push()

Dizinin sonuna eleman ekler.

let sayilar = [1, 2, 3];
sayilar.push(4);
console.log(sayilar); // [1, 2, 3, 4]

unshift()

Dizinin başına eleman ekler.

sayilar.unshift(0);
console.log(sayilar); // [0, 1, 2, 3, 4]

splice() ile Araya Eklemek

sayilar.splice(2, 0, 99);
console.log(sayilar); // [0, 1, 99, 2, 3, 4]

Dizi Elemanlarını Silmek

pop()

Son elemanı siler.

sayilar.pop();

shift()

İlk elemanı siler.

sayilar.shift();

splice() ile Belirli Elemanı Silmek

let hayvanlar = ["kedi", "köpek", "kuş"];
hayvanlar.splice(1, 1);
console.log(hayvanlar); // ["kedi", "kuş"]

Sık Kullanılan Dizi Metotları

forEach()

Her eleman için bir işlem uygular.

let rakamlar = [1, 2, 3];
rakamlar.forEach(function(rakam) {
  console.log(rakam);
});

map()

Her elemanı işleyip yeni bir dizi döner.

let kareler = rakamlar.map(r => r * r);
console.log(kareler); // [1, 4, 9]

filter()

Şarta uyan elemanları döner.

let ciftler = rakamlar.filter(r => r % 2 === 0);
console.log(ciftler); // [2]

find()

İlk uygun elemanı bulur.

let ilkBuyuk = rakamlar.find(r => r > 1);

includes()

Belirli eleman var mı diye kontrol eder.

console.log(rakamlar.includes(2)); // true

join()

Dizi elemanlarını birleştirerek string yapar.

let kelimeler = ["JavaScript", "çok", "güçlü"];
console.log(kelimeler.join(" ")); // JavaScript çok güçlü

sort()

Alfabetik veya sayısal sıralama yapar. Sayılar için dikkatli kullanılmalıdır:

let karisik = [5, 1, 10];
karisik.sort((a, b) => a - b);
console.log(karisik); // [1, 5, 10]

reverse()

Diziyi ters çevirir.

karisik.reverse(); // [10, 5, 1]

Dizi İçinde Dizi (Nested Array)

Bir dizi içinde başka diziler barındırabiliriz:

let siniflar = [
  ["Ali", "Ayşe"],
  ["Mehmet", "Fatma"]
];
console.log(siniflar[1][0]); // Mehmet

Spread Operatörü ile Dizi İşlemleri

Spread operatörü (...) ile diziler kolayca birleştirilebilir veya kopyalanabilir.

let dizi1 = [1, 2];
let dizi2 = [3, 4];
let yeniDizi = [...dizi1, ...dizi2];
console.log(yeniDizi); // [1, 2, 3, 4]

Ayrıca bir diziye yeni eleman eklerken de kullanılabilir:

let zenginDizi = [0, ...dizi1, 99];

Destructuring ile Dizi Elemanlarını Ayırmak

Destructuring, dizinin elemanlarını değişkenlere kolayca atamamıza olanak tanır:

let bilgiler = ["Ahmet", 28];
let [isim, yas] = bilgiler;
console.log(isim); // Ahmet
console.log(yas);  // 28

Çok Boyutlu Dizi Kullanımında Dikkat Edilmesi Gerekenler

Çok boyutlu dizilerle çalışırken dikkat edilmesi gereken nokta, her bir dizinin iç dizilere sahip olabileceğidir:

let matris = [
  [1, 2],
  [3, 4],
  [5, 6]
];

console.log(matris[2][1]); // 6

Dizi ile Döngü Kullanımı

for ve while döngüleri dizilerde çok yaygın kullanılır.

for (let i = 0; i < sayilar.length; i++) {
  console.log(sayilar[i]);
}

Ayrıca for…of döngüsü daha sade bir kullanım sunar:

for (let s of sayilar) {
  console.log(s);
}

Diziyle Uygulama Örneği: Ortalama Hesaplama

let notlar = [70, 85, 90, 60];
let toplam = 0;

notlar.forEach(not => toplam += not);
let ortalama = toplam / notlar.length;
console.log("Ortalama:", ortalama);

Sonuç

JavaScript dizileri, veri işleme süreçlerinde vazgeçilmez araçlardan biridir. Dizi oluşturma, elemanlara erişme, düzenleme ve silme işlemleri temel olsa da; map, filter, reduce, splice gibi fonksiyonlarla oldukça kapsamlı veri manipülasyonları mümkündür. Bu yazıda temel dizilerden çok boyutlu yapılara, metotlardan pratik uygulamalara kadar geniş bir yelpazeyi örneklerle inceledik. Gerçek projelerde dizilerle bolca karşılaşacağınız için, bu yapıların mantığını iyi kavramak ve pratikle pekiştirmek büyük önem taşır. Daha fazlası için “Javascript” kategorisine bakabilirsin.

Kaynak patika.dev